Prosjektnummer
901108
Spredning av lakselus: Hvem smitter hvem?
Samandrag av resultata frå prosjektet sluttrapport
Smitte av dei to anlegga gjekk etter planen men med færre copepodittar enn planlagt. Ved første prøveuttak var det klart at påslag med genetisk merket lus var særs lågt på Oterstegdalen (2 % påslag) medan Kelvesteinen synte eit godt påslag med 43 % suksess omlag 30 dagar etter smitte. Ein mulig grunn til lågt påslag ved Oterstegdalen er predasjon grunna store mengder ribbemaneter ved smittetidspunkt. Prøveuttak i andre anlegg i Herdlafjorden viste låge lusenivå på alle lokalitetar og ein fekk samla inn langt ferre lakselus enn planlagt. SNP-genotyping indikerte funn av genetisk merket lus på andre lokalitetar men dette vart ikkje stadfesta ved validering med mikrosatellitt-genotyping. Det vart ikkje funne genetisk merket lus i nabomerd til poda merd på Kelvestein noko som kan indikere lav sjølvsmitte sjølv om modellering i det aktuelle tidsrommet peika på at sjølvsmitte skulle vera viktig.
Metoden nytta her kan vera eit viktig verktøy til validering av spreiingsmodellar og forstå smitte i og mellom anlegg. Ein har og klare indikasjonar på at predasjon av luselarver er viktig når ein skal berekne smittepress. Resultata tyder på at det var låg grad av sjølvsmitte ved anlegget Kelvesteinen i den aktuelle perioden.
Selv om det ble funnet færre genetisk merket lus både i de smittede anleggene og i omkringliggende anlegg enn forventet, gir resultatene grunnlag for å anta at metoden kan benyttes for å studere spredningsdynamikk for lakselus fra enkeltlokaliteter. Dette kan bidra til validering av hydrodynamiske smittemodeller, men kan antagelig også benyttes direkte for å forstå smitte mellom enkeltlokaliteter.
-
Sluttrapport: Spreiing av lakselus
Universitetet i Bergen (UiB)/Sea Lice Research Centre (SLRC). 31.01.2017. Av Frank Nilsen.
Egga til lakselus klekkar medan dei er festa til hoa og larvane blir frie i vassmassane , og desse vil i stor grad bli transportert med vatnet. De tidlege larvestadiene nauplius I og II er ikkje i stand til å infisere ein vert, og ved 10 °C tek det 5 dagar før dei er utvikla til copepoditt - som er det infeksiøse stadium. Det betyr at sjølvsmitte krever at fisk og vassmassar “møtes” igjen etter minst 5 døgn etter klekking.
I dag er det fleire modelleringsinitiativ der modellering av spreiing og produksjon av luselarvar inngår. Nokre av modellane modellerer og vasstransport sidan ein antek at luselarvane i stor grad blir transportert med vatnet meir eller mindre passivt. Lokal vasstransport (straum) er i stor grad styrt av lokale vêrtilhøve. Dei frittlevande luselarvene tek ikkje til seg næring og dette betyr at levetida er tett korrelert med sjøtemperaturen. Ved 10 °C varer naupli I og II i 5 døgn medan copepodittane har 10–12 dagars levetid. Ved lågare temperaturar går levetida opp, medan den går ned ved høgare temperaturar. Dette betyr at temperatur saman med vasstransport avgjer kor langt luselarvar kan spreiast.
Til no er ingen av dei eksisterande modelleringsinitiativa grundig validert. Etablering av lab-stammer av lakselus gjer det mulig å lage variantar med unike genetisk markørar. Dette gjer det mulig å spore lus etter utslepp av larver; td via smitte av merdar i sjøen. Dette opnar også for å spore larver produsert av dei utsette lusa og ein kan dermed etablere eit innsamlingsprogram for å sjå kor langt lakselus kan spreie seg ved ulike temperaturar. Denne typen data vil gi eit viktig bidrag til å forstå smittedynamikken i eit område. Ein vil mellom anna få data på i kor stor grad eit gitt anlegg kan smitte seg sjølv og kva for andre anlegg i området som vert smitta. Ein vil kunne få data som er særs relevant i forhold til storleiken på ein oppdrettsone, kva for anlegg som bør behandlast samtidig ved gitte temperaturar. I kor stor grad eit anlegg er i stand til å smitte seg sjølv med lakselus, er mykje diskutert, og det er antyda at dette kan vera viktig. Dette er og eit spørsmål ein kan svare på ved å spore poda lakselus, sidan ein kan sjå i kor stor grad luselarvar produsert i ein poda merd vil infisere nabomerdar i poda anlegg.
Direkte måling av spreiing ved å spore genetisk “merka” lakselus som vert slept ut frå ein lokalitet vil gi kunnskap om smittesonar, og kan nyttast i soneplanlegging og validering av ulike modellar for lusesmitte. I prosjektet vil to ulike modelleringstypar bli nytta.
I dag er det fleire modelleringsinitiativ der modellering av spreiing og produksjon av luselarvar inngår. Nokre av modellane modellerer og vasstransport sidan ein antek at luselarvane i stor grad blir transportert med vatnet meir eller mindre passivt. Lokal vasstransport (straum) er i stor grad styrt av lokale vêrtilhøve. Dei frittlevande luselarvene tek ikkje til seg næring og dette betyr at levetida er tett korrelert med sjøtemperaturen. Ved 10 °C varer naupli I og II i 5 døgn medan copepodittane har 10–12 dagars levetid. Ved lågare temperaturar går levetida opp, medan den går ned ved høgare temperaturar. Dette betyr at temperatur saman med vasstransport avgjer kor langt luselarvar kan spreiast.
Til no er ingen av dei eksisterande modelleringsinitiativa grundig validert. Etablering av lab-stammer av lakselus gjer det mulig å lage variantar med unike genetisk markørar. Dette gjer det mulig å spore lus etter utslepp av larver; td via smitte av merdar i sjøen. Dette opnar også for å spore larver produsert av dei utsette lusa og ein kan dermed etablere eit innsamlingsprogram for å sjå kor langt lakselus kan spreie seg ved ulike temperaturar. Denne typen data vil gi eit viktig bidrag til å forstå smittedynamikken i eit område. Ein vil mellom anna få data på i kor stor grad eit gitt anlegg kan smitte seg sjølv og kva for andre anlegg i området som vert smitta. Ein vil kunne få data som er særs relevant i forhold til storleiken på ein oppdrettsone, kva for anlegg som bør behandlast samtidig ved gitte temperaturar. I kor stor grad eit anlegg er i stand til å smitte seg sjølv med lakselus, er mykje diskutert, og det er antyda at dette kan vera viktig. Dette er og eit spørsmål ein kan svare på ved å spore poda lakselus, sidan ein kan sjå i kor stor grad luselarvar produsert i ein poda merd vil infisere nabomerdar i poda anlegg.
Direkte måling av spreiing ved å spore genetisk “merka” lakselus som vert slept ut frå ein lokalitet vil gi kunnskap om smittesonar, og kan nyttast i soneplanlegging og validering av ulike modellar for lusesmitte. I prosjektet vil to ulike modelleringstypar bli nytta.
1) Å måle smittespreiing frå kommersielle oppdrettsanlegg. En vil og kunne få tal på internsmitte i anlegg (dvs. sjølvsmitte til poda merd eller andre merdar i anlegga).
2) Å bruke data frå genotyping av lus til å teste/evaluere smittemodellar med lakselus.
2) Å bruke data frå genotyping av lus til å teste/evaluere smittemodellar med lakselus.
Prosjektet vil gi ny kunnskap om spreiing av lakselus særleg i forhold til eigensmitte av copepodittar produsert i eige anlegg. Dette er noko ein ikkje har gode data på i dag. I tillegg vil resultat frå forsøket gi nyttig data som kan nyttast til validering av ulike spreiingsmodellar som ein har i dag.
Lakselus frå LsAlta (lusestamme fra Alta) er sensitiv mot alle brukte legemiddel og har ein genetisk profil som gjer at den kan sporast genetisk. Via ein 2-trinns oppdyrking, kan ein dyrke opp fleire hundre tusen copepodittar av denne stamma som kan nyttast til å smitte opp laks i ein merd i eit kommersielt anlegg.
Om det er mogleg å finne igjen utsett lus (eller avkom frå utsett lus), er avhengig av mengda med anna lakselus i området. Det er difor avgjerande at utsett blir gjort når det er minimalt med lus i området. I tillegg vil det vera nødvendig med skjerming av smitta merd med planktonduk for å unngå smitte av anna lus før den poda lakselusa er kjønnsmoden og produserer egg. Dette vil be gjort ved å nytte planktonduk på smitta merd til poda lus er kjønnsmoden.
Når poda lus er kjønnsmoden vil ein fjerne planktonduken i ca. 14 dagar og dermed frigi larvar podusert frå LsAlta. Ifrå anlegg i nærområdet (dvs. dei som ein antar er i smittedistanse frå poda merd) vil minst ein merd vera utan planktonduk slik at LsAlta copepodittar kan smitte. Planktonduk blir sett på igjen etter ca. 14 dagar, men dette er temperaturavhengig.
Innsamling av materiale
Første prøvetaking etter poding vil bli når poda lus er pre-adult, om lag 30 dagar etter infeksjon (DPI). Om lag 30 lus frå poda merdar vil bli tatt ut og genotypa for å verifisere poding og om det er anna lus i merden. Etter at poda merd har vore open og copepodittar er frigjort, vil neste prøvetaking vera når dei produserte copepodittane er pre-adult om lag 4 veker seinare. Det vil då bli tatt nye innsamling av lus som vil genotypast. Basert på stadium og genotype kan ein bestemme kor mykje av denne lusa som er LsAlta. Dersom ein har nypåslag (i dette tilfelle pre-adult lus) med LsAlta i merd som vart poda er dette bevis på sjølvsmitte. Prøvetaking i anlegg i nærområdet (avstand basert på hydrografisk modellering og lokal kunnskap om smitte med lus) vil vise kor stor del av nypåslag som kjem frå anlegg med poda merd (dvs. LsAlta).
Når poda lus er kjønnsmoden vil ein fjerne planktonduken i ca. 14 dagar og dermed frigi larvar podusert frå LsAlta. Ifrå anlegg i nærområdet (dvs. dei som ein antar er i smittedistanse frå poda merd) vil minst ein merd vera utan planktonduk slik at LsAlta copepodittar kan smitte. Planktonduk blir sett på igjen etter ca. 14 dagar, men dette er temperaturavhengig.
Innsamling av materiale
Første prøvetaking etter poding vil bli når poda lus er pre-adult, om lag 30 dagar etter infeksjon (DPI). Om lag 30 lus frå poda merdar vil bli tatt ut og genotypa for å verifisere poding og om det er anna lus i merden. Etter at poda merd har vore open og copepodittar er frigjort, vil neste prøvetaking vera når dei produserte copepodittane er pre-adult om lag 4 veker seinare. Det vil då bli tatt nye innsamling av lus som vil genotypast. Basert på stadium og genotype kan ein bestemme kor mykje av denne lusa som er LsAlta. Dersom ein har nypåslag (i dette tilfelle pre-adult lus) med LsAlta i merd som vart poda er dette bevis på sjølvsmitte. Prøvetaking i anlegg i nærområdet (avstand basert på hydrografisk modellering og lokal kunnskap om smitte med lus) vil vise kor stor del av nypåslag som kjem frå anlegg med poda merd (dvs. LsAlta).
Testlokalitetar
Ein har valt ut 2 anlegg der ein merd vil bli poda med LsAlta copepodittar produsert av SLRC. Eine merden er inne i eit fjordsystem der sjølvsmitte er antatt å vera høg. Lokalitet 2 er eit anlegg ute ved kysten, der sjølvsmitte er forventa å vere langt mindre.
Ein har valt ut 2 anlegg der ein merd vil bli poda med LsAlta copepodittar produsert av SLRC. Eine merden er inne i eit fjordsystem der sjølvsmitte er antatt å vera høg. Lokalitet 2 er eit anlegg ute ved kysten, der sjølvsmitte er forventa å vere langt mindre.
Ein vil nytte genmarkørar lokalisert i mitokondrium til å skilje LsAlta frå anna lus. Testar gjort så langt viser at ein slik test vil ha høg presisjon (minst 95 %) noko som gjer at ein i dei aller fleste tilfeller vil kjenne igjen LsAlta frå anna lus. Genotyping vil skje ved hjelp av PCR men noko av lus vil og verta sekvensert for aktuelt genområde.
Forsøka ved SLRC blir utført etter gjeldande regler fra Forsøksdyrutvalget i Norge. Poding av lakselus er godkjent som feltforsøk av Forsøksdyrutvalget med grunngjeving for at dette har stor samfunnsmessig betydning.
Resultat frå forsøket vil bli presentert på ulike samlingar, konferansar og møter.
Data og informasjon vil og bli innlemma i ei masteroppgåve ved Universitetet i Bergen, og all informasjon blir gjort tilgjengeleg for forskningsmiljøa og aktørane i næringa.
Data frå forsøket vil bli brukt i vidare modelleringsarbeid. Delar eller alle resultat vil bli publisert i vitskapleg tidsskrift.
Data og informasjon vil og bli innlemma i ei masteroppgåve ved Universitetet i Bergen, og all informasjon blir gjort tilgjengeleg for forskningsmiljøa og aktørane i næringa.
Data frå forsøket vil bli brukt i vidare modelleringsarbeid. Delar eller alle resultat vil bli publisert i vitskapleg tidsskrift.
-
Sluttrapport: Spreiing av lakselus
Universitetet i Bergen (UiB)/Sea Lice Research Centre (SLRC). 31.01.2017. Av Frank Nilsen.